In 1614 werd in Nederland de Noordsche Compagnie opgericht, hiermee ontstond een nieuwe bedrijfstak; de walvisvaart. De bevolking van Vlieland is ook actief geweest bij de jacht, in de bloeitijd telde het eiland 74 commandeurs (kapiteins ter walvisvaart). Een bekende onder hen is Rijk Corneliszoon IJs, naar wie niet alleen een Oost-Vlielander glop is vernoemd, maar bovendien de door hem ontdekte eilanden ten oosten van Spitsbergen, de ‘Ryk Ises Eylanden’.
Alle activiteiten rond de walvisvaart spelen zich ver van huis af in het hoge Noorden, met Spitsbergen als centrum. Naar Nederland komen eindproducten als traan en baleinen. Een restproduct is de onderkaak, deze kaken werden aan de mast van het schip gebonden, er werd onderin een gat geboord en onder het gat een emmer gehangen. De beenderolie die uit de kaak liep, werd voor allerlei doeleinden op het schip gebruikt. De kaken werden veelal gebruikt als schuurpaal voor het vee, voor schuttingen en hekwerken.
Op Vlieland werden de kaken gebruikt als grafsteen. Vlieland was een arm eiland en grafstenen waren duur. Een walviskaak was duidelijk tweede keus en eigenlijk een teken van armoede. Maar tegenwoordig maken die grafmonumenten deel uit van Vlielands cultuurhistorische rijkdom.
Betzy Akersloot-Berg maakte het schilderij “Walvistanden De Doode Hof” | 1 |, hierop zijn grafstenen op de begraafplaats van Vlieland te zien.
Naast Betzy legde ook Johannes Graadt van Roggen | 2 | begin 1900 de walviskaken op de begraafplaats bij de kerk vast.
Sinds 1920 staan de walviskaken in de Nicolaaskerk, omdat de kaken op de begraafplaats werden aangetast door wind, zout en regen.
In de zomer van 1892 reisde Betzy Berg naar Noord-Noorwegen en verbleef op Skorøya, een walvisstation. Het verhaal gaat dat Betzy op Skorøya verbleef om een schilderij van de walvisvangst te maken in opdracht van Keizer Wilhelm II. Het schilderij dat Betzy gemaakt zou hebben, bevond zich niet in de nalatenschap van de keizer; wat Betzy geschetst en geschilderd heeft is helaas niet bekend bij Museum Tromp’s Huys.
De foto | 3 | van Betzy, poserend in de muil van een walvis, is een aandenken aan het verblijf op Skorøya, evenals een driepootkruk | 4 | gemaakt van een tussenwervelschijf van een walvis.
Betzy beschilderde een schouderblad van een walvis met ‘Middernachtzon boven een Noorse fjord’ | 5 |. Dit onderwerp heeft ze meerdere malen gebruikt in zowel schilderijen als etsen.
Een flensmes | 6 | werd gebruikt bij het speklagen snijden van de dode walvissen. Het mes was normaliter bevestigd aan een lange, houten steel.
Een vreemd object is de walvispenis | 7 |. Het is waarschijnlijk de penis van een gewone vinvis (Balaenoptera physalus).
Baleinwalvissen eten kril, dit zijn kleine zeedieren, van microscopisch klein plankton tot kleine vissen. Een walvis neemt een grote hap water en filtert met de baleinen de kril eruit. De baleinen | 8 | werden uit de dode walvis gesneden en verwerkt tot luxe gebruiksvoorwerpen. Als balein in water was verhit, kon het in allerlei vormen worden geperst. Bekend zijn snuifdozen, mesheften, maatstokken, paraplu’s, waaiers, rijzwepen, schilderijlijsten, portretmedaillons, wandelstokken, medische instrumenten en breikokers. Balein werd ook gebruikt ter versteviging van korsetten en hoepelrokken.
De breikoker | 9 | is gemaakt van balein en zilver. In een breikoker stak men de punten van de breipennen om te voorkomen dat de steken eraf gleden.
De servetringen | 10 | zijn waarschijnlijk gemaakt van een walvis. Welk deel van de walvis hiervoor is gebruikt, is niet bekend.
Rugwervels en tussenwervelschijf | 11 | van een walvis. In de collectie bevindt zich ook een wervel met een diameter van ruim 25 cm en een uitsteeksel van 50 cm, deze wervel paste niet in de vitrine.
Gehoorbeentje | 12 | Een walvis heeft een uitstekend gehoor. Het oor van de walvis is heel anders dan dat van een mens. Het heeft geen trommelvlies, want geluiden onder water komen als trillingen via de botten in het binnenoor. Het gehoorbeen zit los in het hoofd van de walvis en is het allerhardste bot uit het hele skelet! Zo kan het trillen onder water extra goed opgevangen worden.
Een onderkaakhelft | 13 | van een Groenlandse Walvis, deze werden op Vlieland gebruikt als grafmonumenten.
Op de foto is de inscriptie te zien van het grafmonument welke gebruikt is voor kapitein Cornelis Boef, dit grafmonument is te bezichtigen in de Nicolaaskerk.
Het bestek-etui | 14 | is van Cornelis Boef geweest, hier in is gekerfd; Anno 1762 Grootscipper Cornelis Boef Vlieland.