West-Vlieland, het in zee verdwenen dorp
(door omstandigheden is deze tentoonstelling momenteel helaas niet te bekijken)
In museum Tromp’s Huys is een permanente expositie over het dorp West-Vlieland te zien. Aan de hand van kaarten en maquettes krijgt u een indruk hoe de eilanden zijn ontstaan en hoe het dorp West-Vlieland gedoemd was om uiteindelijk in zee te verdwijnen.
Bovenstaande aquarel van het dorp West-Vlieland is gemaakt door Frans Schot op basis van een fantasietekening van A.C.A. Rotgans (1884-1939), naar een origineel van Jacobus Stellingwerff (1667-1727)
Een eiland wordt geboren… en leert lopen
In de laatste IJstijd, tussen 50.000 en 10.000 jaar geleden, was de gehele huidige Noordzee een zandvlakte, waar door de kou en het lage grondwaterpeil niets wilde groeien. Rond 8000 v. Chr. begon de zeespiegel te rijzen en stroomde de vlakte over. Ongeveer 7000 jaar geleden werd de huidige kustlijn gevormd. De zee bracht zand aan, dat zich ophoopte tot banken en platen.
Het zand vormde een duinenrij. Wat nu Vlieland is, maakte deel uit van een aaneengesloten wal die begon bij Callantsoog en eindigde halverwege Terschelling. Achter die wal vormde zich een uitgestrekt gebied van kwelders en laagveen. Het zeewater, dat nog bleef stijgen, sloeg gaten in de wal. Ook vormde het weer nieuwe strandwallen. Het achterliggende veengebied overstroomde en het zeewater bereikte rond 600 n. Chr. het Flevomeer, het huidige IJsselmeer. In de 12de eeuw ontstond het Marsdiep tussen Texel en Den Helder. Door een stormvloed in 1237 werden Vlieland en Texel verder van elkaar gescheiden en kwam Harlingen aan zee te liggen.
Sindsdien is het stromingspatroon in de Noordzee veranderd. De stroom schuurt Vlieland aan de noordzijde af, terwijl het eiland aan de zuidzijde aanslibt. Hierdoor is in de loop van de afgelopen 8 eeuwen het eiland een heel stuk in zuidelijke richting verplaatst.
De ondergang van het dorp West-Vlieland
Vroeger telde Vlieland twee dorpen. West-Vlieland was ouder en belangrijker dan Oost-Vlieland, maar het verdween met het daaromheen liggende land in 1736 geheel in de golven. West-Vlieland was een vissersdorp. In het midden van het dorp stond het raadhuis van het hele eiland Flidunen. Na 1597 werd hier alleen West-Vlieland bestuurd. Al vanaf de vroege Middeleeuwen was er een parochiekerk. Andere openbare gebouwen op West-Vlieland waren de school, het Spinhuis, de molen, de Waag en het Armhuis. Er werd ook recht gesproken.
Het dorp was gebouwd tegen de duinen, die grotendeels door konijnen kaal gevreten waren. Hierdoor had de wind er vrij spel en heersten er dikwijls zware zandstormen. De bewoners waren zich al eeuwen lang bewust van de moeilijke positie van het dorp. In 1443 werd verboden om helmgras uit de duinen te halen voor dakbedekking. In 1530 werd al aan opzettelijke beplanting van de duinen gedaan.
Aan het eind van de 17de eeuw raakte het afbraakproces in een versnelling. De wind verstoof de duinen omdat ze onvoldoende met helmgras waren beplant. De zee slokte steeds meer land op, vooral nadat de stroming een diepe geul vlak voor het strand uitschuurde. Tussen 1719 en 1723 werd nog een verwoede poging gedaan om het dorp veilig te stellen. De putten werden gedempt en de dijk verzwaard. Door stroplanting probeerden de West-Vlielanders het verstuiven tegen te gaan. Maar het was te laat. In 1729 kwamen de bestuurders van Oost- en West-Vlieland bijeen. Men besloot West-Vlieland op te heffen, Oost-Vlieland nam de schulden over en de West-Vlielanders zouden verhuizen naar Oost. Het bestuur van het gehele eiland kwam in handen van Oost-Vlieland. Voor West-Vlieland was het doek gevallen. De laatste bewoners verlieten hun huizen in 1736.
Meer te weten komen over West-Vlieland? Wandelt het eiland nog steeds? Waar lag West-Vlieland? Voor het antwoord op deze vragen en meer kunt u het museum bezoeken om de mooie oude kaartencollectie en de maquettes te zien, ook kunt u deelnemen aan de Markante Monumentenwandeling, elke donderdag om 10.30 uur.