Werk in uitvoering – door JW Rijneveldshoek
Zoals ik al eerder meldde, verblijf ik momenteel in Studio Betzy van Museum Tromp’s Huys, om hier als “artist in residence” te schrijven aan mijn novelle “Het Wachtende Water”, over de laatste levensdagen van J.J. Slauerhoff. Via deze artikelen houd ik
ieder op de hoogte van de vorderingen.
Er is licht aan het eind van de tunnel. Het werk aan de novelle nadert zijn einde. En daarmee beginnen de twijfels. Ik schreef al eerder dat ik de inhoud van de novelle van tevoren al redelijk had uitgedacht. Ik wist precies welke wanen Slauerhoff door een combinatie van medicijngebruik en hoge koorts zou ….. gaan doormaken. Daardoor viel het mij niet zwaar om hoofdstuk 1 en 2 – zich afspelend op 30 september en 1 oktober – te schrijven. Daarna kreeg ik twijfels over mijn voorgekookte aanpak. Ook omdat ik bij hoofdstuk 3 vastliep. Een zegen achteraf. Een groot deel van hoofdstuk 3 zou een verhaal bevatten dat Slauerhoff tijdens een waan verzonnen had. Ik had zelfs al de titel ervan vooraf bedacht. Goed, dat heb ik allemaal al beschreven. Het z.g. Slauerhoff verhaal kreeg een andere wending en daarmee ook een andere titel.
Een ander einde
Tijdens deze creatieve stagnatie besloot ik, ten lange leste, voor de laatste 3 hoofdstukken (die zijn allerlaatste levensdagen beschrijven) een andere benadering te kiezen. Immers, Slauerhoff raakt allengs verder verzwakt en is als gevolg daarvan ook minder helder. Daar hoorde geen rechtlijnige, logische waandromen bij. De zinsbegoochelingen worden steeds fragmentarischer, afgewisseld met korte gedachten en herinneringen, onderbroken door weer andere hallucinaties en wanen binnen de wanen.
Bij het beschrijven van deze hoofdstukken liet ik mij daardoor meer leiden door spontane creatieve invallen (of wanen zo u wilt). Leiden is misschien niet het juiste woord. Verrassen past wellicht beter bij dit schrijfproces. Natuurlijk had ik nog steeds wel het idee waar deze novelle zou eindigen maar het fictieve einde stond nu ineens niet meer helemaal vast. Feit is dat Slauerhoff op 5 oktober 1936 na zeven uur ‘s avonds is komen te overlijden. Anderzijds, moest ik mij daar wel aan houden?
Winnetou for President
In ‘Yesterday’, de film van regisseur Danny Boyle en scenarist Richard Curtis, blijkt John Lennon aan het eind gewoon nog te leven, weliswaar in een andere werkelijkheid, maar toch. Ik herinnerde me ineens hoe ik als kind enorm had zitten huilen toen dit dappere opperhoofd in ‘De dood van Winnetou’ van Karl May inderdaad omkwam. Daarna heb ik vaak zitten te fantaseren hoe het was gegaan als Winnetou naar zijn vriend Old Shatterhand geluisterd had en gewoon in zijn tipi was gebleven zodat hij die fatale dag niet door gewetenloze schurken was omgebracht. Ik zag Winnetou al voor me als wijze tachtigjarige. Of zelfs als president van de Verenigde Staten (ik was nog heel jong en als zoon van een socialistische vader geloofde ik nog in een ideale wereld).
Zou het kunnen? Zou het kunnen dat Slauerhoff voortleefde? In mijn novelle tenminste. Dan zou hij misschien alsnog later dat zo door hem gewenste zeemansgraf krijgen en niet op begraafplaats Westerveld in Haarlem in rook opgaan en eindigen in een urn. Spannend… Om te weten hoe dit afloopt, verwijs ik naar mijn novelle. Dus ik vraag daarvoor nog enige geduld van de toekomstige lezers.
Rechts of uiteindelijk toch linksaf?
Maar goed, zoals ik in het begin al zei: de novelle is bijna voltooid en daarmee zijn de twijfels begonnen. Ik heb me bij het schrijfproces laten leiden door ingevingen. Maar wie voedde deze creatieve ontwikkelingsgang? Was het gewoon mijn brein, een duistere Muze of toch de geest van Slau? (zo werd Slauerhoff door intimi genoemd en na al die maanden met hem geleefd te hebben reken ik mijzelf daar in enigermate wel toe).
Zo’n aanpak bij het schrijfproces valt voor mij enigszins te vergelijken met een wandeling zonder gekleurde routepaaltjes. Bij de eerste splitsing ga je na lang aarzelen rechtsaf, vervolgens verderop linksaf (weer na lang dubben) en bij alle volgende splitsingen in de weg besluit je om je verder door je intuïtie te laten leiden. En ja hoor, goed gekozen. Uiteindelijk bereik je het eind van de wandeling.
Maar…. is dit wel het goede eindpunt? Bestaat er niet een ander, beter einddoel? Met bijvoorbeeld een horecagelegenheid waar ze sterke koffie en zoete broodjes serveren. En wellicht had ik dat einde wel bereikt als in het begin juist de andere kant was opgegaan.
Ik heb hier vannacht lang over liggen te malen. Totdat ik werd bezocht door de geest van de oude, wijze Winnetou. Hij zei me dat elk eind van een verhaal goed is, zolang het maar een goed eind is. Dat leken mij ware woorden en ik was blij dat hij zich, op die fatale dag, ziek had gemeld voor de strijd en niet gesneuveld was. Dankzij die gedachte kon ik eindelijk inslapen.
(Eerste deel van ‘Landelijke liefde I’ van J.J. Slauerhoff, ook geschreven voor Heleen Hille Ris Lambers, zijn “muze van de landelijke liefde”)
Wij stonden gebogen over den vliet;
Daaronder leken onze gezichten
Ziende uit een toekomst, toen een lichte
Rimpeling ons glimlachen liet:
Ons spiegelend zooals wij niet
Meer konden zijn. Nooit meer? Ik vroeg haar:
‘Laat alles worden zooals vroeger.’
Zij gaf geen antwoord. Haar voetje stie
Een steen in ‘t water en terstond
Verdwenen we. Zoo was het altijd:
Verschijnen, verdwijnen, weerzien, afscheid,
Zoeken in elkaars oogen en mond
(…)